Bibliyofilinin Kısa Tarihi

Kitap kurdu ifadesinin bilimsel karşılığı olan bibliyofil terimi, kitapları seven, elinden kitap düşürmeyen ve onları toplamayı hobi edinmiş kişiler için kullanılan bir terimdir. Bu kitap sevgisine ise Yunanca kitap ve sevgi anlamına gelen kelimelerin birleştirilmesiyle oluşturulan bibliyofili adı verilmektedir. Kitaplar bir bibliyofilin gözünde, kelimelerin onlara farklı hayatların kapısını aralayan anahtarlara, cümlelerin ise duygularını harekete geçiren sihirli köprülere dönüştüğü kaçış yeridir. Her cümle, onlara fantastik dünyalardan nefes aldırır ve derinlemesine okumalar yaparken arkadaşlık eder. Okumak, kitaplardaki hayatlarına geri dönmek için gerçek hayatın sesini kısmaya benzer. Bibliyofiller, kitapların sayfaları arasında değil, sayfaların arasındaki dünyalarda kaybolurlar.

Bibliyofili, sadece kitapları bir araya getirme işi değil, aynı zamanda kitap sevgisinin özümsendiği ve yaşamın bir parçası haline getirildiği bir tutkudur. Bibliyofil yazar Alberto Manguel, "Kütüphanemi Toplarken" adlı eserinde bu durumu şu sözlerle ifade eder: “Kütüphanem, benim için bir kaplumbağa kabuğu gibidir.” Kütüphanesi, onun kişisel düşünce dünyasının bir yansımasıdır ve onun hem geçmişi hem de geleceğidir. Bu şekilde bibliyofili sadece kitapları toplamakla sınırlı bir eylem olmaktan çıkar ve insanların bilgiye, düşüncelere ve kültüre olan derin bağlılığına dönüşür. Dahası bu bağlılık, bir alışkanlık olmaktan çıkarak yaşamlarının önemli bir parçası haline gelir.

Bibliyofili, kişilerarası ilişkileri veya sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecek derecede kitap toplamayı içeren obsesif-kompulsif bozukluğun potansiyel bir belirtisi olan bibliyomani ile karıştırılmamalıdır. Klinik bir psikolojik bozukluk olan bibliyomani koleksiyoncuya hiçbir faydası olmayan veya gerçek bir kitap koleksiyoncusu için büyük bir içsel değere sahip olmayan kitapların toplanmasıyla karakterize edilir. Aynı kitabın ve basımının birden fazla kopyasının satın alınması ve kitapların olası kullanım veya keyif alma kapasitesinin ötesinde birikmesi, bibliyomaninin sık görülen belirtileridir. Gustave Flaubert’in kısa romanı Bibliyomani’nin başkahramanı Giacomo için yazdığı şu satırlar bu durumu çok iyi özetlemektedir: “Bir kitabı seviyordu çünkü o bir kitaptı; kokusunu, biçimini, ismini seviyordu onun… Kitapları için paradan sonra en çok değer verilen şeyi; ruhunu vermişti!” Aynı şekilde Mustafa Kutlu’nun Tahir Sami Bey’in Özel Hayatı adlı eserinde geçen şu ifadeler bibliyomaninin sosyal yaşamı ne ölçüde kötü etkileyebileceğine işaret etmektedir: “Kitap aşkı başka sevda kaldırmaz... Kitapsever mücerret bêkar kalmalıdır.”

Bibliyofilinin kökeninde insanların değerli gördüğü bilgileri kaydetme, paylaşma ve biriktirme eğiliminin yattığı düşünülmektedir. Örneğin Arthur H. Minters'a göre “kitapların özel olarak toplanması, Cicero ve Atticus da dâhil olmak üzere birçok Romalı moda düşkününün ilgi alanına girmiştir.” Yine orta çağ boyunca kitaplar, manastırlarda ve kiliselerde saklanmış, nadir ve el yazması eserler genellikle dini metinler olarak korunmuştur. Ancak Rönesans dönemine geldiğimizde, kitap tutkusu toplumun üst sınıfları arasında bir ayrıcalık ve statü göstergesi haline gelmiştir. Bu dönemde, zengin soylular nadir eserleri toplamış ve özel kitap koleksiyonları oluşturmuşlardır. Matbaanın 15. yüzyılda icadıyla birlikte, kitaplar daha geniş kitlelere ulaşmış ve bu da bibliyofillerin sayısının artmasına yol açmıştır. 18. yüzyılda, bilgiye ve kitaplara verilen değer daha da artmış, Aydınlanma Çağı ile birlikte kitap tutkusu hızla yaygınlaşmıştır. Bibliyofili, bu dönemde bilim adamları ve filozoflar arasında yaygınlaşmış ve bilgiye olan bu tutku, kültürel bir miras olarak günümüze kadar gelmiştir.

19 ve 20. yüzyılda kitaplara erişim daha da yaygınlaşmıştır. Özellikle bu dönemlerde, nadir el yazmaları ve eski kitaplar büyük bir değer kazanmıştır. Ünlü yazarların ve sanatçıların imzalı eserleri büyük ilgi görmüş ve koleksiyoncuların odak noktası haline gelmiştir. Kitapların daha geniş bir kitleye ulaştığı, özel ve imzalı baskıların daha fazla değer gördüğü bir dönemde kitap koleksiyonculuğunda da ciddi bir artış yaşanmıştır.

Günümüzün dijital dünyasında basılı kitaplar ve kaynakların yanına dijital eserler de eklenmiştir. İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte e-kitaplar, çevrimiçi kaynaklar ve dijital kitaplar okuma deneyimini değiştirmektedir. Bazı bibliyofiller bu duruma iyi adapte olup bu durumu özümsediler. Çantalarında taşıdıkları bir kütüphane fikri, modern bibliyofillerin hayatlarının ayrılmaz bir parçası haline geldi. Bununla birlikte geleneksel okumaya bağlı kalan, bir ekrandan ziyade fiziksel kitaplardan okumayı tercih eden bibliyofillerin sayısı azımsanamayacak kadar çoktur. Onlar için okudukları kitaba dokunmak, bir kitabın kokusu ve kitaba olan fiziksel teması deneyimlemek benzersiz bir duygudur. Bir teknolojik cihazın ekranı bu duyguları sağlayamaz. Geleneksel okumayı tercih eden bir bibliyofil için kişisel kütüphanesi sadece bir yığın kitap değil, aynı zamanda kişisel birikimi ve düşünsel bir sığınağıdır. Bunlarla birlikte her iki okuma yaklaşımı da kendi içinde bir dengeye sahiptir. Her iki tür bibliyofil de sonuç olarak yapmak istedikleri okumaları ve çalışmaları gerçekleştirmektedirler.

Kitaplar, insanlığın tarihsel yolculuğunun vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Zaman içinde değişen koşullar ve teknolojik gelişmeler kitapların rolünü dönüştürmüş ve yeni alternatifler sunmuş olsa da kitapların kendine özgü dünyaları içinde gezinmek bibliyofiller için hala ayrıcalıklı bir deneyimdir. Tarihin ve dünyanın dört bir yanındaki kitapların evrensel dili olarak, Selçuk Altun'un dediği gibi, "kitapların kokusu" her bir sayfa arasındaki hazineyi temsil eder. Kitaplar, zamanın ötesinde bulunan bilgileri, kurguları ya da düşünceleri sunmaya devam etmektedirler.