Bataklık İsyanı: Zenc

869-883 yılları arasında ağır çalışma ve yaşam şartlarından şikayet eden zenci kölelerin kışkırtılması ile Zenc İsyanı başlamıştır. Aşağı Mezopotomya’da bataklık bölgelerinde çıkan isyan askeri otorite tarafından yıllarca bastırılamamış, önemli siyasi, askeri ve ekonomik sorunlara yol açmıştır.

Afrika’nın iç kesimlerinde yakalanan köleler Doğu limanları vasıtasıyla Arap tüccarlara satılmıştır. Aynı şekilde Kuzey Afrika kıyılarında yaşayan köle tüccarları da iç bölgelerden yakaladıkları insanları Kuzey limanları aracılığıyla çeşitli ülkelere satmıştır. Afrika’da kabileler arasında yaşanan savaşlarda esir düşenler de çeşitli ürünler karşılığında köle tüccarlarına satılmıştır. Esir düşen kölelerin büyük çoğunluğu Mısır ve Irak’ta çalıştırılmaya başlanmıştır.

Köleler hayatın çeşitli noktalarında etkin bir biçimde kullanılmıştır. Tarım alanlarında, ticaret kervanlarında, savaş alanlarında ve şahsi hizmetlerde kullanılan zenci köleler asgari şartlarda hayatlarını idame ettiriyor ve istenildiği zaman satışa çıkarılabiliyordu. Bu durum zenci kölelere olan talebi artırmış ve köle ticareti önemli bir ticaret biçimi olarak yüzyıllar boyunca devam etmiştir.

Sayıca fazla olmaları ve kolaylıkla konsolide edilebilmeleri kölelerin isyanlara dahil edilmelerini kolaylaştırmıştır. 691, 695 ve 760 yıllarında Irak'ta çeşitli isyanlara karışan zenci köleler dönemin otoritesi tarafından öldürülmüş veya dağıtılmıştır. Bölgede önemli ölçüde etki bırakmasalar bile sayıca fazla olmaları nedeniyle önemli bir güvenlik sorunu ortaya çıkarmışlardır.

869-883 yılları arasında gerçekleşen Zenc İsyanı zenci kölelerin başlattığı en büyük isyan olarak karşımıza çıkmaktadır. Sevad olarak adlandırılan ve Mezopotamya’nın alt kısımlarına denk gelen bölgede yer alan tarım arazilerinde bataklık alanlarının kurutulması ve tuzlanmış toprakların tekrar ıslah edilmesi maksadı ile ağır şartlar altında çalıştırılan köleler kışkırtmalardan etkilenerek isyan girişiminde bulunmuştur. Yaşadıkları ağır şartlardan kurtulacakları vaadi ile isyana kalkışan köleler bataklık bölgelerini isyanın merkezi haline getirmiştir.

Kaynaklarda 250.000 ile 500.000 arası zenci kölenin isyana katıldığı ifade edilmektedir. Bölgede bulunan köyleri yağmalayarak isyana başlayan zenci köleler kendilerini ağır şartlarda çalıştıran efendilerinin mallarına da el koymuştur. Sayıca çok olan zenci köleler Basra gibi önemli yerleşkelere saldırarak hem bölgeyi yağmalamış hem de binlerce sivili katletmiştir. Abbasiler tarafından üzerlerine gönderilen birlikleri kendi yaşam alanları olan bataklıklara çeken zenci köleler önemli avantaj elde ederek galibiyet elde etmiştir.

Zenci köleler sadece yağma üzerine kurulu bir isyan girişiminde bulunmamış yaşam alanları olan bataklık bölgelerinde Muhtare adında bir şehir kurmuştur. Bölgede bağımsız bir oluşum gibi hareket ederek para bastırmış, bayrak kulanmış ve hutbe okutmuşlardır. Bağımsız bir devlet kurma girişimi içerisinde de oldukları söylenmektedir.

Abbasi otoritesi zenci kölelerin üzerine çeşitli büyüklüklerdeki askeri birlikleri göndermiş olsalar da önemli bir kazanım sağlayamamıştır. Köle sahipleri ve çeşitli ittifaklardan destek alarak oluşturulan askeri kuvvetler dahi bölgede başlatılan isyana karşı önemli bir başarı gösterememiştir. 15 yıl boyunca Abbasi devletini meşgul eden bu isyan ekonomik ve sosyal sorunlara yol açmıştır. Abbasi otoritesi bölgede önemli ölçüde sarsılmış ve isyanın getirdiği mali yük hazinenin boşalmasına yol açmıştır. İsyanın çıktığı bölgenin önemli bir tarım alanı olması tarımsal üretimin durmasına yol açmıştır. Basra bölgesinde yer alan ticari faaliyetler isyanın ortaya çıkardığı güvenlik sorunları nedeniyle önemli ölçüde aksamıştır.

883 yılında Tolunoğulları'nın askeri desteğini alan Abbasiler, zenci kölelerin başlattığı isyanı bastırmıştır. Bölgede bulunan pek çok köle öldürülmüştür. Esir alınanlar ise tekrar köleleştirilmiştir. Kaçan zenci köleler ise ilerleyen dönemlerde ortaya çıkacak Karmati oluşumu içerisinde yerini almıştır.