Arapları Şirke Götüren Kişi: Amr bin Luhay

Amr bin Luhay, putları Hicaz bölgesine getirerek Araplara putperestliği öğreten kişi olarak bilinir. Bazı rivayetlere göre Amr bin Luhay’ın soyu Hz. Muhammed ile İlyas bin Mudar’da birleşmektedir. Hz. Muhammed’in atalarından olan İlyas bin Mudar’ın oğlu, Amr bin Luhay’ın babası Kamea’dır. Babası vefat ettikten sonra annesi Huzâa kabilesinden Hârise ile evlenmiştir ve Luhay üvey babası ile anılmaktadır.

Amr bin Luhay’ın annesi Fuheyra, Kâbe’nin yöneticisi olarak anılan Amr bin Haris’in kızıydı. Amr bin Luhay, o dönemde Mekke’nin yöneticisi olan Cürhümlüler’in başı olan Amr bin Haris’in torunudur. Lakin Amr bin Luhay, yönetimdeki Cürhümlüler ile anlaşamaz ve onlarla savaşır. Amr bin Luhay savaşı kazanır ve Cürhümlüleri Mekke’den kovar. Bu savaştan sonra Huzaa kabilesi ve Amr bin Luhay güç kazanmaya başlamıştır. Öyle ki Huzaa kabilesi yaklaşık 300 yıl bazı rivayetlere göre ise 500 yıl Mekke’nin yönetimini elinde tutmuştur.

Amr bin Luhay’ın hangi dönemde ve hangi yıllar arasında yaşadığı bilinmiyor. Lakin Kusay bin Kilab’ın (ö. 480) yaşadığı dönem, Huzâa’nın Mekke’de hüküm sürdüğü dönemin sonuna denk düşmektedir. Hz. İsa’nın davetinin henüz gelmediği ya da yaygınlaşmadığı bir dönemdir. Hicaz bölgesinde ise Hz. İbrahim’in tevhid geleneğinden bazı uygulamaların devam ettiği bilinmektedir. Amr bin Luhay’ın, Arapların ortak atası Hz. İbrahim’in yeniden inşa ettiği Kâbe’nin ve zemzem pınarının Mekke’de bulunması gibi nedenlerle Hicaz Bölgesi’nin ticari açıdan güçlü olduğu dönemlerde yaşadığı bilinmektedir.

Amr bin Luhay kimi rivayetlere göre Şam’a ticaret için gitmişti. Kimi rivayetlere göre ise ağır bir hastalık geçiriyordu ve iyileşmek için Şam civarındaki kaplıcalara gitmesi gerekiyordu. Amr bin Luhay, yüksek yapıları ve ileri teknolojileriyle görenleri hayrete düşüren çok güçlü bir uygarlık olan ve Eski Ahit'te “devler” olarak anılan Amalekliler ile tanıştı. Amalekliler putlara tapıyordu ve Amr'a; “Bunlar bizim güç kaynaklarımızdır. Biz onlardan yağmur isteriz onlar da bize yağmur verirler, biz onlardan yardım isteriz onlar da bize yardım ederler” dedi. Amr bin Luhay da onlara; "Bana Arap diyarına götürmem için bir put vermez misiniz?" diye sordu. Amalekliler ona kırmızı renkte değerli bir taştan yapılmış Hubal adında bir put verdi. Amr bin Luhay putu Arabistan'a soktu ve daha sonra hac için telbiyenin değiştirilmesi, her kabilenin kendine ait bir telbiyesinin olması gibi dinlerinde bazı değişiklikler yaptı.

Arap Yarımadası’nda puta tapma o kadar yayıldı ki her kavim, her ev birer put sahibi oldu ve Allah’ın yanında putlara tapılmaya başlandı. İslam geldikten ve Mekke’nin fethi gerçekleştikten sonra Hz. Muhammed, Halid Bin Velid’i Kureyş’in en büyük putlarından biri olan Uzza’yı yıkması için görevlendirdi. Sa'd bin Zeyd’i Menat putunu yıkması için ve Amr Bin Âs’ı da müşriklerin önemli putlarından biri olan Süva’yı yıkması için görevlendirdi. Putların yıkılmasıyla Mekke’nin hem içi hem dışı putlardan temizlenmiş oldu.

Amr bin Luhay’ın, Hz. İbrahim’in dinini Arabistan'ın tamamında etkili olacak şekilde değiştirmesinin nedenleri hakkında birçok rivayet bulunmaktadır.

Birinci neden, Amr'ın gelişmiş Amaleklilere karşı aşağılık kompleksine girmesidir. Bu insanlar tarihe, yazıya, mimariye, büyük binalara sahip ve yenilmez oldukları bilinen güçlü bir uygarlığın temsilcileriydi. Böylece Amr bin Luhay komplekse girdi ve Amalekliler’in her şeyin doğrusunu bildiklerini varsaydı. İkinci neden ise Amr bin Luhay’ın halkı arasında çok etkili olmasıdır. Amr, Huzaa’nın reisiydi. Halk arasında en fazla saygı duyulan kişilerden biriydi. Prestije ve yüksek referanslara sahip olduğu için insanlar onu takip etti. Bir diğer neden de Hz. İbrahim (a.s.) ile Amr bin Luhay arasında en az 2000 yıl geçmiş olmasıdır. İnsanlar, Allah'ın gönderdiği hak dini unutmaya başlamışlardı. Tüm bu faktörler bir araya gelerek Arabistan'da putperestliğin başlaması için uygun bir ortam oluşturdu.

Bazı rivayetlerde Amr bin Luhay'a putların isimlerini bir rüya yoluyla şeytan ilham etmiştir. Kur'an'da bahsedildiği üzere Nuh (a.s.) döneminden kalma beş putun adı şunlardı: Wadd, Suwa', Yeğus, Ya'uq, ve Nesr [Kuran, 71:23]. İbn Abbas bir hadis-i şerifte putların isimlerini Hz. Nuh'dan önce yaşamış beş sâlih kişiden aldığını rivayet eder. Ancak nesiller geçtikçe insanlar heykellere bakmak yerine onlara saygı duymaya ve tapınmaya başladılar. Şeytanın bu beş kişinin doğruluğunu putperestliğe basamak olarak kullandığı, binlerce yıl sonra Amr bin Luhay'a bu beş putu ortaya çıkarması için ilham verdiği ve böylece Amr'ın onları ortaya çıkardığı söylenir.

Amr bin Luhay’ın Arap diyarına putperestliği getiren kişi olduğu bazı hadislerde de mevcuttur. Hz. Muhammed, Amr bin Luhay'ın kötü akıbeti hakkında Ebu Hureyre'den nakledildiğine göre şöyle dedi: “Doğrusu ben Saibe’yi ilk ortaya çıkaranı ve İbrahim (a.s.)'ın dinini ilk değiştireni çok iyi biliyorum. Orada bulunan sahabe kimdir o ey Allah'ın Rasûlü, diye sorduklarında Hz. Muhammed dedi ki; O kişi Amr bin Luhay'dır. Ben onu cehennemde kendi bağırsaklarını sürüklerken gördüm. Onun kokusu cehennemdekileri rahatsız ediyordu.”.

İbn Kelbi’nin aktardığı rivayette ise Amr bin Luhay’ın dış görünüşüne dair bilgiler vardır. İbn Abbas’ın rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (s.a.v.): “Cehennem bana yaklaştırıldı. Amr Bin Luhay’ı kısa boylu, açık tenli, mavi gözlü, bağırsaklarını ateşte sürüyen biri olarak gördüm.” şeklinde buyurmuştur.