Apolojistler: Hristiyan Düşüncesinin İnşa Taşları

“Akla uygun olan her şey Hristiyanlığa aittir ve Hıristiyanlığa ait olan her şey de akla uygundur.” Bu söz dönemin önemli apolojistlerinden olan Justin Martyr’e aittir. Peki apolojist nedir? Sözlük anlamı “savunma veya savunma amacıyla yapılan konuşma” olan apolojinin terim anlamı ise “gelen itirazlara ve saldırılara karşı Hristiyanlığı savunmak”tır. Bu terimi sistemli hale getirmiş olan Hristiyan teologlarına apolojist denir. Bu teologlar Yahudiler, Roma paganları ve gnostiklerin saldırdığı Hristiyan öğretilerine net bir anlam kazandırmayı, gelen itirazlara karşı Hristiyanlığı rasyonel temellerle açıklamayı ve onu putperestliğe karşı korumayı kendilerine ilahi bir amaç edinmişlerdir. Apolojistler Hristiyanlık konusundaki düşüncelerini ve savunmalarını tarihten olaylar, felsefi tahliller, sözlü ikna gibi yöntemler ile açıklamışlardır.

Apolojistlerin yer aldığı dönem Orta Çağ Patristik Felsefesi dönemdir. Kilise babalarından oluşan apolojetikler dönemin Hristiyan düşünürlerine göre farklı bir anlayış benimsemişlerdir. Hristiyan ilkelerini dogma bir şekilde iman edilen düşünce tarzından ziyade, akıl ve felsefe yoluyla açıklamaya çalışmışlardır.

Apolojistleri savunmaya iten durum ise başta Yahudiler ve Roma paganizmi tarafından gelen iftira ve suçlamalardır. Her dönem olduğu gibi yeniliklere karşı önyargılı olan halktan bir kesim vardı. Genel olarak insanlarda Hristiyanların yıkıcı, geleneksel dine karşı, imparatorluğu siyasi ve ekonomik açıdan tehlikeye sokacak bir tehdit oluşturduğu ve Hristiyan öğretilerinin akıldan uzak olduğu düşüncesi hakimdi. İşte tam da bu noktada Hristiyanlar arasında bulunan filozoflar Hristiyanlığı savunmaya ve tehlikeli önyargıları kırmaya kendilerini mecbur hissetmişlerdir.

Apolojistler M.S. 2. ve 3. yüzyılda yaşamışlardır. En ünlüleri Aziz Yahya, Justin Martyr, İskenderiyeli Aziz Clement, Tatianus’dur. Eserlerinde pagan halka ve imparatora hitap etmişlerdir. Savunmalarında kutsal kitaptan bolca alıntı yapmışlar ve Hristiyan düşüncesinin akla denk düşmesi için felsefeyi kullanmışlardır. Eserlerinde sürekli olarak imparatora veya devlete düşman olmadıklarından bahsetmişlerdir. Hatta apolojetik kilise babalarından Tertullianus imparator için “Onu Tanrı tayin etti.” demiştir. Yine eserlerine yansıyan bir diğer konu ise Roma ile Hristiyanlık arasında bir bağ olduğundan söz etmeleridir. Yani Hristiyanlığı Roma’ya refah ve huzur getiren bir güce benzetmişler ayrıca bu refah ve huzurun devamı için bütün Hristiyanların Roma için dua ettiğini söylemişlerdir.

Hristiyanlığa getirdiği eleştirilerle tanınmış 2. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Platon geleneğine bağlı bir filozof olan Celcus’un Hristiyanlar hakkında “soytarı, aşağılık ve cahil” gibi sözlerle itham etmesi Hristiyan apolojistleri için yeni bir döneme zemin hazırlamıştır. Artık taktik değiştirmişler, karşı taraftakileri kendi silahları ile vurmaya başlamışlardır. Artık savunmalarını bir zamanlar reddettikleri Antik Yunan felsefeleriyle harmanlar hale gelmişlerdir. Hristiyan düşünür İskenderiyeli Clement bu felsefenin “gerçek ilahiyat” olduğunu söylemiştir. Bu felsefeyle bezenmiş Hristiyan düşüncelerinin daha saygın ve köklü olduğu yönünde bir intiba uyandırılmak istenmiştir.

Bu yeni anlayışın sonucunda Hristiyanlık ile putperest felsefe arasında bir karışım oldu. Yunan Tanrıları ile İncil’deki karakterler arasında bağ kuruldu. İsa ile Yunan mitolojisindeki önemli kahramanlardan olan Perseus benzeşim kuruldu. Bunu yanında bakire olarak hamile kalan Perseus’un annesi Danae Meryem’in durumuna benzetildi. Daha da ötesinde Antik Yunan felsefesinde yer alan Tanrılarla bağdaştırılan “logos” kavramı ile İsa arasında bir bağ oluşturma çabasına girildi. Bu durum Hristiyanlığın teslis inancına gireceği yolu açmış oldu.

Tüm bu çalışmaların sonucunda, Hristiyanlığın gelişim sürecinde Apolojistlerin rolü inançlarının savunulması ve temellendirilmesi için önemlidir. Yani apolojistler Hristiyanlık için bir tohum görevi görmüş, birkaç yüzyıl sonra bu tohumlar filizlenip ağaç halini almıştır. Apolojistlerin diğer kilise babalarından farkı, dogmatik temellendirme yerine rasyonel bir bakış açısı ile yaklaşmalarıdır. Aziz Augustinus, Justin Martyr gibi filozoflar Hristiyanlığın savunulması için yazdıkları eserlerle bilinirler.

Geçmişten günümüze apolojetik çalışmalar, Hristiyanlığın geçmişini ve bugünkü konumunu anlamak için de önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Apolojistlerin katkıları Hristiyan inancının bugün dünyanın üçte ikisinin sahip olduğu bir inanç olmasına ve bununla birlikte Hristiyanlığa gelen itirazlara ve saldırılara karşı dinin ayakta kalmasına ve gelişmesine çok önemli bir katkı sağlamıştır. Günümüzde de apolojistlerin çabaları devam etmektedir. Bilimsel ve felsefi eleştirilere yanıt verirken, aynı zamanda dinler arası diyalogları teşvik etmek ve anlayışı artırmak için çaba sarf ederler. Tüm bu çabaların, Hristiyan inancının güvenilirliği ve tutarlılığı üzerine odaklanırken, aynı zamanda inancın daha geniş bir topluma etkili bir şekilde iletilmesine katkı sağladığı düşünülmektedir.