Ani Harabeleri

Türkiye’nin doğusunda, engebeli arazileri ile Ermenistan sınırında yer alan Kars ilinde bulunan Ani, geçmiş medeniyetlerin tarihsel ve kültürel mirasını barındırmaktadır. Huri, Urartu, İskit, Partlar, Sasani, Selçuklu, Bizans, Emevi, Abbasi, Gürcü, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmış olan Kars şehri kültür ve medeniyetin merkezi olmuştur. Ani, Alacasu ve Arpaçay arasında güvenli bir plato da bulunması nedeniyle yüzlerce yıl yerleşim yeri olarak kullanılmıştır.

Kars ilinin 42 km doğusunda yer alan Ani Harabeleri, dört bin metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. İpek yolu üzerinde bulunması sebebiyle pek çok saldırıya maruz kalmıştır. 1064 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından Türklerin Anadolu’ya gelmesine kadar Bizans ve Ermenilerin elinde olan bu topraklar, Selçukluların yirmi beş günlük kuşatması sonucunda ele geçirilmiştir. Türklerin Anadolu’da sahip olduğu ilk toprak parçası olmuştur. 1877-1878 yıllarında bölge Çarlık Rus istilasına uğramıştır. 1920’de bölge yeniden Türkiye Cumhuriyeti sınırlarına katılmıştır. 

Ani şehrinde yaşamış olan medeniyetlerin izleri halen etkisini sürdürmektedir. Bölgede ilk arkeolojik çalışmalar 1893-1894 yıllarında Rus arkeolog Nicholas Marr tarafından yapılmıştır. 1944-1945 yılında Prof. Kılıç Kökten prehistorik çalışmalar gerçekleştirmiştir. Bölgede devam eden arkeolojik çalışmalar 2019 yılından itibaren Kafkas Üniversitesi tarafından yürütülmektedir.

Ani, Arpaçay ve Ocaklı köyünün yanında yer almaktadır. Etrafını çevreleyen surların yüksekliği 8 metre, uzunluğu da yaklaşık olarak 4,5 km’dir. Bölgedeki ilk yerleşim yerlerinin volkanik mağaralar olduğu düşünülmektedir. Ani Harabeleri olarak adlandırılan iç kalenin Karsaklılar tarafından yapıldığı bilinmektedir. Yapının içine girmek için yedi kapı bulunmaktadır. Bu kapılar arasından en önemli olanlar, Aslanlı Kapı, Kars Kapısı, Sarnıçlı Kapıdır. Aslanlı Kapı’nın üzerinde bulunan aslanın Sultan Alparslan’ı simgelediği düşünülmektedir. Ayrıca bu kapının girişinde bir Selçuklu Kitabesi bulunmaktadır.

Ani’de bulunan önemli eserlerden biri Kral Gagik’in eşi Katranide tarafından tamamlanmış Büyük Katedral’dir. Bu eseri Ayasofya’nın onarımını yapmış olan Trdat’ın inşa ettiği bilinmektedir. Büyük Katedral, Selçuklu’nun bölgeyi fethetmesinin ardından Sultan Alparslan tarafından camiye dönüştürülmüştür. Fethiye Camii olarak bilinen bu cami, Anadolu’daki ilk cami olma özelliğini taşımaktadır. Fethiye Camii’nin yanında 1036 yılında yapılmış Aziz Prikitch Kilisesi yer almaktadır. Bölgede bulunan kiliselerden bir diğeri Gürcülerin yaşadığı dönemde yaptırılmış olan Tigran Honents Kilisesidir. Kilisenin iç duvarları fresklerle bezenmiş, dış kısmı ise hayvan motifleriyle süslüdür. Bu sebeple Kiliseye “Resimli Kilise”de denmektedir.

1072 yılında Anadolu’ya inşa edilen ilk Türk Camisi olma unvanını taşıyan Manuçehr Camii yapılmıştır. Ani’de bulunan bir diğer kilise, MS. 980’de Prens Pahlavuni’nin yaptırdığı Abughamrents Kilisesi’dir. Bölgede yine Pahlavuni döneminde yaptırılmış olduğu düşünülen kervansaray kalıntısı bulunmaktadır. Bölge; Aziz Grigor Kilisesi, Çoban Kilisesi, Kız Kalesi Kilisesi, Ebü'l Muammeran Camii ve Türbesi, Havariler Kilisesi, Selçuklu Sarayı, Halaskar Kilisesi, Gürcü Kilisesi, Bakireler Kilisesi, Ateşgede, Arpaçay üzerindeki tek gözlü köprü, küçük hamam, kaya mağaraları ve farklı dönemlerde yapılmış evleri içinde barındırmaktadır. Tüm bu yapılar Ani’nin kalabalık ve zengin bir yerleşim yeri olarak yüzyıllarca medeniyetlere ev sahipliği yaptığını göstermektedir.

Ani Harabeleri, yıkılan yapılardan çok daha fazlasını içinde barındırmaktadır. Burası imparatorlukların yükselip yıkıldığı, kültürlerin gelişip söndüğü, geride taşa kazınmış bir miras bıraktığı bölgenin zengin ve çeşitli tarihinin dokunaklı hatırlatıcıları olarak geçmişe ışık tutmaktadır.