Amerikalıların Bizon Katliamı ve Sonuçları

Kuzey Amerika bizonlarının Avrupa kökenli yerleşimciler tarafından kitlesel olarak katledilmesi, insan eliyle üretilen ekolojik felaketlerin en iyi bilinenlerindendir. 1870 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde tahminen sekiz milyon bizon dolaşıyordu, ancak sadece 20 yıl sonra bu sembol hayvanların sayısı 500’den aza indi.

10.000 yıldan fazla bir süre boyunca bizon, Büyük Ovalar, Kuzeybatı ve Rocky Dağları bölgelerindeki birçok Yerli Amerikalının temel geçim kaynağı olarak hizmet etti. Hayvanlar beslenmenin yanı sıra giysi, barınma ve battaniye için deri, alet ve ekipmanlar için de kemik sağladılar. Derileri tabaklamak amacıyla yağ elde edilen beyin, su kapları oluşturmak için mide de dâhil olmak üzere hayvanın neredeyse her parçası kullanılıyordu.

Kanıtlar, bizonlara bağımlı olan yerli halkların, Avrupalı çağdaşlarıyla aynı standartlarda hatta bazı durumlarda onlardan daha iyi yaşam standartlarına sahip olduklarını göstermektedir. Atın ortaya çıkışı ve Avrupalıların gelişiyle bizon popülasyonunda kademeli bir düşüş başladı. Ancak 1870'e gelindiğinde hayvanların toplu katliamı başladı. Ölüme neden olan faktörler arasında kıtayı boydan boya geçen demiryolunun tamamlanması, bizon derilerini daha çekici hale getiren Avrupa tabaklama teknolojisindeki gelişmeler ve ABD Ordusu'nun yerli halkları soykırımla boyun eğdirme çabalarına yardımcı olmak için hayvanları ortadan kaldırmaya teşvik etmesi yer alıyordu. Amerikan ordusu katliamlara bizzat katıldı, ordunun işi yumuşak tenli Wall Street'lilere yönelik av gezilerine rehberlik etmek değildi, ama bölgedeki Yerli Amerikalıları kontrol etme işiydi ve bu da bizonları öldürmek anlamına geliyordu. Bir albay, tek seferde 30 bizonu vurduktan sonra suçluluk duygusu hisseden zengin bir avcıya şöyle demişti: “Öldürebildiğin tüm bizonları öldür! Ölen her bizon, gitmiş bir Kızılderili demektir.”

Bazı bölgelerde bizonlar on yıldan biraz daha uzun bir sürede yok edildi. Katliam, Kuzey Amerika tarihinde kritik bir endüstrinin en büyük ve en hızlı kayıplarından biriydi. Bizon kullanımı etrafında yüzyıllarca süren insan sermayesi inşa edilmişti ve 10 ila 20 yıl içinde bu ekonomik destek vahşi bir katliamla ortadan kaldırıldı. Yerli halklar için birçok ekonomik uyum kanalı da böylece kesiliverdi.

Bizon sadece bazı yerli halkların ekonomisinin anahtarı değildi. Bizon aynı zamanda önemli kültürel ve manevi sembollerdi. Parçalanıp götürülmeleri Kızılderililerde ciddi psikolojik etkiler de oluşturdu. Kitlesel katliam, Amerika kıtasının geniş düzlüklerine yeni gelen ve endüstriyel kullanım için deri ve kemik satan bazı yerleşimcilere, avcılara ve tüccarlara kısa bir ekonomik nimet sağladı. Buna karşılık, yaşamları bizonlara bağlı olan yerli halklar, yıkıcı bir ekonomik şok yaşadı; ekonomik bir araştırma, bu durumun bugün hala bu topluluklara yansıdığını ortaya koymaktadır.

The Review of Economic Studies, Emory Üniversitesi, Toronto Üniversitesi ve Victoria Üniversitesi'ndeki ekonomistlerin bulgularını yayınladı. Araştırmacılar, bizon kaybının hayatları hayvanlara bağlı olan yerli halklar üzerindeki hem anlık hem de uzun vadeli ekonomik etkilerini ölçtüler. Bizonla iç içe yaşam süren kişilerin ortalama boylarındaki değişiklikler, bunun çarpıcı bir örneğidir. Bir nüfustaki yetişkin boyu, özellikle gelişimin erken dönemlerinde beslenme ve hastalıklardan etkilenebildiği göz önüne alındığında, zenginlik ve sağlığın bir göstergesidir. Bizona bağımlı olan yerli erkekler ortalama olarak yaklaşık 1,8 metre boyundaydı veya bizona bağımlı olmayan yerli erkeklerden yaklaşık 3 cm daha uzundu.

Emory Üniversitesi'nde ekonomi profesörü ve makalenin yazarlarından biri olan Maggie Jones’a göre katliamdan önce Kızılderililer, "19. yüzyılın ortalarında dünyanın en uzun insanları arasındaydılar.” Fakat bizonların neslinin tükenme noktasına gelmesinin ardından, katliamdan sonra doğan insanların boyları da hızla düşüşe geçti. Bir nesil içinde, katliamdan en çok etkilenen yerli halkların ortalama boyu 3 santimetreden fazla azaldı. Jones’a göre, "Bu büyük bir düşüş, ancak ekonomik şokun büyüklüğü göz önüne alındığında bu pek de şaşırtıcı değil.”

Makale, 20. yüzyılın başlarında bizona bağımlı yaşayan yerli halklarda çocuk ölüm oranının yüzde 16 puan daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Yine 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar bizonla iç içe yaşayan halklarda kişi başına düşen gelir diğer halklarla karşılaştırıldığında ortalama %25 daha düşüktür. Araştırmacılar, krediye sınırlı erişimin, bizona bağımlı bazı halkların, bizonun neredeyse tükenmesinin ardından ekonomik olarak uyum sağlama yeteneğini kısıtlayan bir faktör olduğunu buldular. Yine veriler, eskiden bizona bağımlı olan ulusların gelirinin 2019 yılına kadar diğer yerli halkların gelirinden %25 daha düşük kaldığını göstermiştir.

Tahminlere göre Kızılderilileri aç bırakmak amacıyla yaklaşık 8 milyon bizon katledildi. Yerli halk yok olmaya zorlandı, hareketleri kısıtlandı ve 1924 yılına kadar Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olmalarına izin verilmedi. Yaklaşık 24 Kızılderili halkı katliamla karşı karşıya kaldı. Bizon katliamı insanlık tarihinin en acı trajedilerinden biri olarak hala etkisini sürdürmektedir.