Afyon Savaşları: Çin’i Uyuşturup Yönetme Çabaları

Afyon Savaşları, genel hatlarıyla Çin ve İngiltere arasında yaşanan, afyon satışlarının çevresinde şekillenmiş ekonomik kaynaklı savaşlardır.

Çin İmparatorluğu dünyaya kapalı, kendi içinde bir medeniyettir. Batı’ya da bilinçli olarak ticaret noktasında kapalı kalmıştır. Çin, Batı ile ticaretini bazı kantonları ve şehirleriyle yürütmüştür. Afyon savaşları sonrasında Çin’e dayatılan yükümlülüklerden biri de bu şehirlerin sayısının arttırılması ve imtiyazlara sahip olmaktır.

İngiltere, Çin’den ipek, çay ve porselen gibi maddeleri temin ediyordu. Özellikle sahip oldukları çay kültürleri nedeniyle Çin’den yoğunlukla porselen ve çay alıyorlar, Çin’den alınan bu maddelerin karşılığında Çin’e pamuk satıyorlardı. İngilizler, bu alışverişlerini gümüş karşılığında yapıyordu. Fakat İngilizlerin ülkeden çıkardıkları gümüşler bunu karşılayabilecek boyutta değildi. Bu sebeple Çin’in de kendilerinden ithalat yaparak bu gümüş açığını kapatmasını bekliyorlardı. Bunun üstüne Çin’e ipek kumaş satışına başladılar. Çinliler, İngiliz ipeklisinden pek almamış, kendi ipeklileri ile kıyaslanınca onlar için bu kumaşlar kıymetli görünmemiştir. İngilizler, ülkelerinden çıkan bu gümüşler için bir başka yol olarak afyonun keyif verici madde olarak kullanımından faydalanmak istemişlerdir. O dönemde, Hindistan İngiliz sömürüsü altındadır ve İngilizler, Hindistan’da ürettikleri afyonu Çin’e satmışlardır. Burada asıl istenen ülke içinde herhangi bir maliyet olmadan sömürü topraklarında üretim yapıp oradan satış yapmak ve gelen gümüşlerin kendi ülkelerine girişidir.

Afyon, ilaç yapımında ve de keyif verici madde olarak da kullanılan bir maddedir. İngilizlerin Çin’de sattıkları afyon Çin halkı tarafından ilgi görmüştür. Yalnız, ülke içinde afyonun keyif verici madde olarak kullanımı Çin halkını miskinlik ve işten kopma gibi hallere sevk etmiş ve Çin İmparatorluğu bunun peşine düşmüştür. Bu usulsüz ve ülkeye zarar verici olarak görülen afyon satışlarına karşılık dönemin imparatoru Lin Tse Sin kraliçe Viktorya’ya bir mektup yazmış ve kraliçeye şu şekilde seslenmiştir: “…haber aldığıma göre sizin memleketinizde afyon kullanmak yasakmış ve kullananlar ceza görürlermiş. Bunun nedeni de afyonun İngiltere halkına fenalık yapmasıymış. Kendinize kötülük yapmak istemediğinize göre, başkalarının da bu kötülüğe maruz kalmalarını elbette istemezsiniz. Çin’e sattığınız afyonlar bize zarar veriyor. Çin’den aldığınız bir tek mal var mı ki, size zarar versin?” İmparator, Çin’in kendilerine sattığı çayın bu tür zararlı bir madde olmadığını bilakis kendilerinin bir ihtiyacı olduğunu ve Çin’in bu maddenin satışını kesmediğini, faydalı iş yaptıklarını anlatmıştır. Bu mektubun kraliçe Viktorya’ya ulaşıp ulaşmadığı meçhuldür.

Çin Hükümeti İngiltere ile ticareti olan kantonları denetlemiş, çok fazla afyon satışına bilfiil tanık olmuştur. Bu usulsüz satışlar bir noktada ülkeden de para çıkışı anlamına gelmektedir. Çin hükümet yetkilisi, denetleme yaparken İngilizlerin kasalarda afyonlarına denk gelmiş ve bu afyonları yaktırmıştır. Bunun üzerine 1830 yılında İngiltere Çin’e, ticaretlerini sekteye uğrattıkları gibi gerekçelerle savaş açmıştır.

I. Afyon Savaşı üç yıl sürmüş, sonucunda İngiltere galip olmuştur. Yenilgi sonrası Çin’in 1842 yılında Nanking Antlaşması'nı imzalamak zorunda kalmıştır. Bu antlaşma ağır maddelerden oluşmaktadır:

1) Hong Kong İngiltere’ye verilecek.

2) Çin savaş tazminatı ödeyecek.

3) Yakılan afyonların bedeli karşılanacak ve bir milletle ticari noktada imtiyazlar sağlanacaksa bu imtiyazlardan diğer devletler de faydalanabilecek.

Daha sonraki yıllarda Avrupa Devletleri, Çin’le yaptığı anlaşmalarda bu maddeleri dikkate alarak anlaşmalar yapmıştır. Bunların neticesinde her geçen gün Çin mali anlamda kötüleşmeye devam etmiştir. Çin halkı bu duruma tepki göstermiş, bölgede halk arasında bir yabancı düşmanlığı oluşmuş ve eskiye dair bir özlemle ülke içinde ayaklanmalar çıkmaya başlamıştır. 1856 yılında, Arrow adında, başında Çinli bir kaptan olan İngiliz bandıralı, mürettebatının Çinli olduğu bir gemi kaçakçılık ve korsancılık suçlarından yakalanmış, gemide bulunan İngiliz bayrağı indirilmiştir. İndirilen bayrak İngilizleri rahatsız etmiştir ve bu olay Arrow bir diğer adıyla İkinci Afyon Savaşı’nı başlatmıştır.

Bir Fransız vatandaşın ölümüyle Fransa da savaşa dâhil olmuştur. 1857 yılında İngilizler ve Fransızlar Kanton (Guangzhou) şehrini topa tutmuşlar ve Çinli temsilciyi esir almışlardır. 1858 yılında, İngiltere ve Fransa’nın daha da ilerleyip Pekin’e yaklaşması nedeniyle Çin İmparatorluğu yenilgiyi kabul etmiş ve görüşmeler başlamıştır. 26 Haziran 1858’de Fransa ve İngiltere ile Tien-tsin antlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmayla beraber İngiltere Çin’de daha fazla şehirle ticaret yapacak ve Fransa’da Taiwan’ı kendi ticareti için kullanacaktır. Bu anlaşmaya göre Çinli olmayan yabancılar Çin’de daha iç bölgelere girebilmiş ve bu madde misyonerler için bir fırsat olmuştur. Bu anlaşma ile beraber Çin’de ilk defa Dışişleri Dairesi kurulmuştur.

Anlaşma yapılmış, diplomatik işlemler tamamlanmıştır ama Çin bu anlaşmanın onay aşamasında işleri uzatmıştır. Bunun üzerine İngiltere ve Fransa, Pekin’e elçi göndermiş ve Çin, elçileri hakarete uğratmıştır. Bildirilene göre elçilerle muhatap olunmamış, uzunca bir süre karanlıkta tutulmuş ve en sonunda kendileriyle iletişim kurulduktan sonra elçiler Kanton’a (Guangzhou) gönderilmişlerdir. Bu tavırdan dolayı İngiltere ve Fransa bu anlaşmanın kabul görmediğini anlamış ve 1860 yılında Çin’e sefer düzenlemek için askeri bir hazırlığa başlamışlardır. Bu seferde, imparatorun sarayını top ateşine tutmuşlar bunun sonucunda imparator Pekin’den ayrılmış ve 25 Ekim 1860 yılında, Tien-tsin antlaşmasında alınan kararların yürürlüğe girmesi için Pekin antlaşmasına imza atmıştır.

Sonuç olarak, Afyon savaşları Çin’i ekonomik anlamda sekteye uğratmış ve ülkeden yüklü miktarda gümüşün çıkmasına sebep olmuştur.