17. Yüzyıl İngiliz İç Savaşı ve 1688 Devrimi

Şanlı Devrim olarak adlandırılan 1688 Devrimi İngiliz tarihindeki büyük olaylardan biridir. Etkileri geniş çaplı olan bu devrim kansız bir şekilde gerçekleşmiş olsa da öncesinde yaşanan olaylar oldukça şiddetlidir. İngiliz İç Savaşları, 1642 ile 1651 yılları arasında I. Charles ile Parlamento arasında yapılan üç savaştan oluşuyordu. Savaşlar, Üç Krallık Savaşları olarak bilinen Galler, İskoçya ve İrlanda'yı kapsayan daha geniş bir çatışmanın parçasıydı. Savaşların insani maliyeti yıkıcıydı. 200.000 kadar insan hayatını kaybetti, yani nüfusun %4,5'i. Bu sayı Birinci Dünya Savaşı'ndaki kadar büyük bir kayıptı.

Savaşların nedenleri karmaşık ve çok katmanlıydı. Çatışmanın merkezinde din konusundaki anlaşmazlıklar ve kralın güç kullanımı ve ekonomik politikaları konusundaki hoşnutsuzluklar vardı. 1649'da zafer kazanan parlamenterler, I. Charles'ı ölüme mahkûm etti. Onun idam edilmesiyle, askeri lider Oliver Cromwell'in İngiliz Milletler Topluluğu'nun Lord Koruyucusu olarak hüküm sürdüğü İngiliz tarihindeki tek cumhuriyetçi yönetim dönemi başladı. Bu dönem Fetret Dönemi olarak bilinir ve Charles'ın oğlu II. Charles'ın yeniden tahta çıktığı 1660 yılına kadar 11 yıl sürmüştür.

İç savaşlar ülkenin eğitimli, profesyonel askerlerden oluşan ilk ulusal ordusu olan "Yeni Model Ordunun" kurulmasıyla modern İngiliz ordu geleneğinin başlangıcını da oluşturuyordu. Savaşlar sırasında pek çok kale kuşatıldı ve ciddi hasarlar meydana geldi. Geri kalanlar ise çatışmalardan sonra kasıtlı olarak yok edildi. Bugün gördüğümüz İngiltere kalelerinin çoğunun harap halinin izleri bu olaylara kadar uzanmaktadır.

İngiliz Devrimi, 17. yüzyılda gelişen bu olayların sonucudur. Bu olaylar temelde, yönetimdeki Stuart Hanedanı’yla parlamento arasındaki mücadelelerle ilgilidir. İç savaş ve onun ardından Oliver Cromwell’ın Cumhuriyeti ilan etmesiyle yaşanan “Commonwealth Dönemi”, 1688’de gerçekleşmiş olan “Şanlı Devrim” sonucu Hollanda valisi II. William’ın, eşi II. Mary ile beraber tahta geçmesiyle sona ermiş ve İngilizlerin iç karışıklıkları artık bir son bulmuştur. İngiltere siyasi yapısının günümüzdeki halini alması bu devrimle birlikte gerçekleşmiştir.

II. Charles’ın ardından 1685 yılında tahta geçen II. James, Katolik bir Hristiyan’dı. O dönemlerde tüm Avrupa’da olduğu gibi İngiltere’de de Protestanlar ve Katolikler arasında bir rekabet vardı. Oliver Cromwell’in Cumhuriyet Dönemi’nde izlediği saf Protestan politikalarla birlikte Katolikler iyice baskı altına alınmıştı. Cromwell’in ardından tahta geçen II. Charles ile birlikte bu politika değişmiş olsa da onun halefi II. James ile birlikte artık tahtta bir Katolik kral vardı. II. James, Katoliklerin özgürlüğünü ciddi bir şekilde destekliyor, orduda Katoliklere daha fazla yer veriyordu. Katolik olan Fransa ile de ilişkiler iyi bir seviyedeydi. Bu durum, Protestan kesim tarafından hoş karşılanmıyordu. Ayrıca II. James, parlamentoya önem vermiyordu. Parlamento ve kralın arası da iyi değildi. 1687 yılındaysa parlamentoyu tamamen fesheden kral, bütün siyasal kudreti elinde bulundurduğu bir yönetim kurma arayışındaydı. O dönemdeki Fransa Kralı 14. Louis gibi mutlak bir egemenlik kurma peşindeydi.

II. James’in varisi, kızı Mary’ydi. Mary, babasının aksine bir Protestan’dı. Bu durum, ülkedeki Protestanları rahatlatıyordu çünkü II. James sonrası tahta yeniden bir Protestan geçecekti ve onlar için devam eden bu kâbus sona erecekti. 1688 yılındaysa bu durumu değiştiren bir şey oldu. Kralın bir erkek çocuğu doğdu. Böylece veraset sırası değişmişti. Artık varis, yeni doğan erkek çocuktu. Bunun üstüne kral II. James, oğlunu sıkı bir Katolik olarak yetiştireceğini açıkladı. Bu durum da halkta artık hanedanın tamamen Katolik hale geleceği endişesini doğurdu.

1688 yılında altı soylu ve bir piskopostan oluşan yedili grup (Shrewsbury Dükü Charles Talbot, I. Devonshire Dükü William Cavendish, I. Leeds Dükü Thomas Osborne, Scarbourgh Kontu Richard Lumley, Henry Comptoon, Edward Russell ve Henry Sidney) Oranjlı William’a (II. William) bir mektup yazdılar. II. James’in kızı Mary’nin kocası olan Oranjlı William, Hollanda valisiydi. Yedili, yazdığı mektupta ülkedeki Katolik yanlısı politikalardan dolayı Protestanların zorda olduklarından, kralın parlamentoyu önemsememesinden şikâyetçilerdi. Bunlardan dolayı da açıkça Oranjlı William’dan İngiltere’yi işgal edip yönetimi ele geçirmesini istiyorlardı. Mektup, Oranjlı William’ın İngiltere’yi işgal edebilmesi için gerekli meşruiyeti sağlamış oldu. William, donanmasıyla İngiltere’ye çıkarma yaptı. Buna karşılık II. James de ordusuyla harekete geçti. İşler II. James için beklendiği gibi gitmedi. Ordusunun ve aile üyelerinin bir kısmı taraf değiştirerek William’ın saflarına geçtiler. II. James sağlık sorunlarını bahane ederek geri çekildi. 1689 yılındaysa Fransa’ya kaçtı ve oraya sığındı. Bununla birlikte artık William’ın tahtına kavuşmasının önü açıldı. Ama parlamento artık daha temkinliydi. Yeniden sorunlu bir kral ile uğraşmak istemiyorlardı.

1689 yılında parlamento toplandı. Bu parlamentoda Oranjlı William’ın kral, II. James’in kızı Mary’nin ise kraliçe olacağı bir monarşi kabul edildi. Bunların dışında parlamento, monarşinin yetkilerini kısıtladı. Parlamento monarşinin artık keyfi davranışlarda bulunmasını istemediği için bazı kısıtlamalar içeren İngiliz Haklar Beyannamesini hazırladı ve bu beyanname yeni kral ve kraliçe tarafından imzalandı. İngiliz meşrutiyetinin temeli olan bu belgeyle birlikte parlamentoda ifade özgürlüğü, seçimlerin serbestliği gibi birçok madde kabul edildi. Ayrıca krallığın başındaki yöneticinin Katolik olması da yasaklanmış oldu.

İngiltere bu beyannameyle birlikte iç karışıklıklarını yendi ve siyasi yapısını yeniden düzenledi. Dahası İngiltere yönetim sisteminin temelleri atılmış oldu. Parlamento gücünü arttırdı ve artık günümüzde de devam eden meşruti monarşiye geçilmiş oldu.